Aries, Sturle ein wider
Marcin Siennik, Zielnik, Księgi wtóre, Rozdział 2
Wódz trzody owiec jest baran, a przeto możniejszy jest nad owcami. Przeto go Grekowie mocarzem owczym zową, abowiem on mocą swą bije rogami, a tak odpędza swego nieprzyjaciela. Pisze także baran miał w głowie jakiego chrobaka, który gdy go tam zaświerzbi, tedy łbem zatrzęsie, a gdy się mu człowiek nagodzi, tłucze.
Plinius libro VIII. Baranowi przyrodzono skopy wzgardzać. Owce stare, gdy mu sie nie godzą gabać, bo i on sam, im starszy, tym jest najpożyteczniejszy, kiedy czas jego jurności nastawa, tedy o żony walczy, a przeciwniki rogami tłucze, a dlatego razu tęższego zawodzi się z daleka także tłucze.
Awicenna pisze, iż baran nie kryje się zimnu, ani deszczowi, by też i do śmierci, wszakoż grzmienia się bardzo bolą, jako i owce, które gdy będąc kotne grom usłyszą, tedy od strachu pomiatają. Też w leganiu bok odmieniają, bo od wiosny aż do jesieni zawsze na jeden bok legają, a zasię aż do wiosny na drugi.
Izaak pisze: barani, jako i kozłowie mają głos osobny, którym samice k’sobie wołają czasu ich jurności, a gdy piją wodę słoną, tedy on czas uprzedzają i mają się k’temu, a starszy więcej, niźli młodzi, wszakoż gdy i młodzi ku owcam się mają, a zwłaszcza czasu godnego, jest znamię zyznego roku. Ale gdy młodzi barani tak pospolici bujni są, tedy rad bywa mor na owce tego roku. Baranka też, którego obiorą być wodzem owczym, może pasterz z młodu zwyczaić głosowi swojemu, że gdy go zawoła k’sobie, by najdalej był, tedy przyjdzie.
Użytki ku lekarstwam
A
Izaak. Baranie mięso stare jest ciepłe i suche i nie tak wilkie, jako owcze, a trudniejsze ku strawieniu. Też jagnięta nietrzebione nie tak są wilkie, ani lipkie, a to dla suchej mierności, panującej w nich. A przeto ich mięso lepsze jest, niz skopowe albo owcze, zwłaszcza roczne śrzednią mają mierność między ssącemi a starszemi. A dlatego między inszemi barany są lepszy i ku strawieniu łacniejszy, bo dobrą krew rodzą, zwłaszcza w młodzieńcach, którzy są suchej a ciepłej kompleksjej.
B
Mięsem baranim spalonym dobrze jest mazać, albo posypować parchy. Pomaga też, gdyby wąż abo niedźwiadek, abo pies wściekły ujadł, gdy ciepło z winem piją, albo na ranę przykładają.
C
Popiół z niego pomaga na bielmo oczu, płuca też jego pomagają na otreth, gdy się pięta odbije, a skóra odewstanie.
E [brak literki D]
A[e]sculap: woda, co z płuc uwarzonych wykapie, zimnicę tercjanę odpędza i bolenie nerek.
D
Plinius. Jucha z baraniego mięsa jest dobra przeciw kancerowi, tak też żółć barania boleść w uszu, która przychodzi z zimna, uzdrawia.